3 4 II, 14, 51. II, 3 (II, 1), 45-47. 10, 43. hominis videtur esse, periculum capitis inferre multis. Sordidum est enim ad famam, committere ut accusator nomineris. Diligenter quoque tenendum est, ne innocentem Cicero, De Offic. judicio capitis arcessas, quod absque scelere nequit fieri. Nam quid tam inhumanum, quam eloquentiam, ad salutem hominum datam, ad bonorum hominum perniciem convertere ? Judicis est semper verum sequi', patroni vero non nunquam verisimile, etiam si minus verum sit, defendere. Omnes, qui de rebus dubiis consultant, ab Sallust, Catil. c. 51. odio, ira, amicitia atque misericordia vacuos esse decet. Haud facile animus verum2 providet, ubi ista officiunt. Nam judices sæpe propter invidiam adimunt diviti, et Terent., Phormio propter misericordiam addunt pauperi. Deponit autem Cic., De Off. III, quisque personam amici, quum induit personam judicis. Curandum est etiam ne, tanquam in suam possessionem Ibid I, 37, 134. venerit, sermo excludat alios; sed quum reliquis [in] rebus tum in communi sermone vicissitudinem non iniquam putet 5. Videas etiam, ne sermo indicet vitium inesse moribus, quod solet evenire, quum studiose de absentibus detrahendi causa aut per ridiculum, aut maledice aliquid dicitur. Judex dictus est, quia jura dictet sive jure disceptet. Jure disceptare est juste judicare. Curandum est etiam, ut eos, cum quibus sermonem conferimus 6, et vereri et diligere videamur. Objurgationes non nunquam incidunt necessariæ, in quibus utendum est et vocis contentione et verborum acriori gravitate; id agendum est etiam, ut ea facere videamur irati". Sed ut ad urendum, sic ad hoc genus castigandi raro et inviti veniemus. Sed tamen ira procul absit, cum qua nil recte, nil considerate fieri potest. Illud etiam acerbitatis, quod habet Cicero, De Offic. objurgatio, significandum est causa illius, qui objurgetur, esse susceptum. In illis enim contentionibus, quæ cum juste 5) F; 1) B2: loqui. 2) Verum om. B2. 3) Curandum judicare: B; om. AB2. 4) F; B: venerit sermo, excludant. B: vicissitudine nonnunquam putent. 6) A: conferamus. 7) AB2: non videamur irati; B: Attamen si objurgationes nonnunquam incidant id agendum est, etiam ut ea facere videamur inviti, non irati, sed ut veniamus. Isid. Hisp., Orig. L. 18 c. 15. Cic., De Off. 1, 38, 136. I, 35, 137. Cicero, De Offic. inimicissimis fiunt, etsi nobis indigna audiamus, rectum I, 38, 137. Cicero, De Offic. est gravitatem retinere, iracundiam pellere. Quæ enim cum aliqua perturbatione fiunt, ea nec constanter fieri possunt, nec ab iis, qui adsunt, approbari. Deforme etiam est de seipso prædicare, præsertim falsa, et cum irrisione audientium imitari militem gloriosum. In his omnibus mores hominum, non fortunam sequi oportebit. Sed quis est, qui causæ inopis et boni, non anteponat gratiam fortunati et potentis? A quo enim expeditior remuneratio videtur, in eum est nostra voluntas propensior. CAPITULUM XIV. De Alia Benignitatis Partitione. 1 Rursus alia benignitatis partitio est. Quæcunque virtutes bonis reddunt meritum ejus partes sunt. Reddit enim Deo jus suum religio, pietas parentibus, innocentia minoribus, amicitia æqualibus, reverentia majoribus, concordia concivibus, misericordia egenis. CAPITULUM XV. De Religione. Religio est virtus divinitatis curam cærimoniamque afferens 4. Hujus officium primum est perpetrati sceleris pœnitere. Scelerum si bene pœnitet, Eradenda cupidinis Pravi sunt elementa, et teneræ nimis Mentes asperioribus Formandæ studiis. Ideoque religionis officium est secundum, temporalium mutabilitatem parvi pendere; namque bus. 1) BB2: debitum. 2) BB2. 3) A: concivilibus; BB2: civi Truditur dies die Novæque pergunt interire lunæ. Horat., Carm. II, 18, 15-16. Immortalia ne speres, monet Annus et almum Damna 'tamen celeres reparant cœlestia lunæ : Nos, ubi decidimus, Quo pius Aeneas, quo dives Tullus et Ancus, Debemur morti nos nostraque. Ideoque tertium sit hujus virtutis officium, vitam ex toto Deo committere juxta illud poetæ: Si consilium vis, Permittes ipsis expendere numinibus, quid Orandum est, ut sit mens sana in corpore sano. Ibid. v. 13-16. Horat., Ars poet. v. 63. Juvenal, Sat. X, 346-350. Ibid. v. 356. Sallust., Catil.c.52. Non tamen auxilia deorum votis muliebribus parantur; sed vigilando, agendo, bene consulendo omnia prospere cedunt: ubi secordiæ atque ignaviæ te tradideris, nequidquam deos implores; sunt enim irati et infesti. Tunc Seneca, Epist. X § 5. scito te omnibus cupiditatibus solutum, quum eo perveneris, ut nihil deum roges, nisi quod rogare possis palam. O quanta est dementia hominum! turpissima vota diis insusurrant, et si quis admoverit aurem, conticescent1, et quod scire hominem nolunt, a deo petunt. Tu vero sic vive cum hominibus, tanquam deus videat: sic loquere cuin deo, tanquam homines audiant. Quartum religionis officium est veritatem servare. Nam liberi et servi personam veritas separat, menda- Demosthenes* cium jungit. Ideo hanc virtutem fidem putant appellatam, Cic., De Off. I, 7, 23, eo quod per eam fiat dictum. Non tamen promissa ser- Ibid. I, 10, 82. vanda sunt ea, quæ iis, quibus promiseris, sunt inutilia; I, 10, 32. Ibid. III, 25, 95. Cicero, De Offic. nec si tibi plus noceant, quam illis prosint; quia contra officium est, damnum majus anteponi minori: ut si institueris cuipiam te advocatum in causam illius venturum, atque interim graviter ægrotare filius tuus cœperit, non est contra officium non facere quod dixeris. Sed nec deposita semper reddenda. Si enim gladium quis apud te sana mente deposuerit, et repetat1 insaniens, reddere peccatum est, officium non reddere. Si is, qui apud te pecuniam deposuerit, bellum inferat patriæ, non reddas depositum; faceres enim contra rempublicam, quæ tibi debet esse carissima. Sic multa, quæ honesta videntur natura, temporibus fiunt inhonesta. 2 Cicero, De Invent. Seneca, De Benefic. Sallust., Jug. c. X. Terent., Adelphi CAPITULUM XVI. De Pietate. Pietas est virtus per quam sanguine junctis et patriæ benivolis officium et diligens tribuitur cultus. In officia hujus ipsa natura ducit. Quemadmodum nemo in amorem sui coartandus, sic nec lex jubet amare parentes, indulgere liberis. Supervacuum enim est in quod volumus 5 nos impelli. Quocirca plus cavendum est, ne aliquam nostris moliamur injuriam. Quem enim alienum tibi fidum inveneris, si tuis 6 hostis fueris? Qui fallere audebit patrem, qualis erit in ceteros? CAPITULUM XVII. De Innocentia. Innocentia est puritas animi omnem injuriæ illationem abhorrens. Hac virtute dii placantur, unde Horatius": 8 2) BB2CD; A: quæ tibi. 1) B: repetit. 8) B2: ultionem. 3) A: attribuitur. 5) BB2: imus. 6) A: tuus. 7) BB2; A: 9) A: Oratius; B2 om. Hanc servare qui volet omnia scelera sua, licet minima, Nam vitiis nemo sine nascitur: optimus ille est, Nemo satis credit tantum delinquere, quantum Hujus officium est multos allicere, nullius læsione. Aliud officium: ultionem non quærere. 6 5 Horat., Carm. III, 23, 17-19. Horat., Sermonum Juvenal., Sat. XIV, 233-234. P. Syri Mim. 427. Ridiculum est Martin. Dum., De enim odio nocentis innocentiam perdere. Neque scelus scelere vindicandum est. Multos pessumdedit qui injurias acerbius ulcisci voluerit. Moribus. Sallust., Jugurth. c. XLII. Sallust., Catil. c. Mart. Dum., De Moribus. Cicero, Lælius XII, 40. Alterum officium est secreto admonere, palam laudare. Hæc quidem lex est in amicitia, ut neque rogemus res turpes, nec rogati faciamus. Alia lex est, ut cum amico cuncta deliberes, sed prius de ipso, an sit dignus amicitia, Seneca, Epist. videas 8. Tertia: ne studeas nosse quod ille vult latere; dissimulare enim magis humanum est, quam dare operam Terent, Hecyra IV, id scire, pro quo te 10 amicus oderit. Quarta: ne asperitas amicitiam dirimat, juxta illud poetæ: 1) A: Molliet. 2) A: adversas; B2: adversos. 3) BB2: æstimet. 4) B: ipsi. 5) B2: innocentem. 6) Scelus scelere BB2CD; om. A. 7) B: illius tantum qui diligit; R2 om. 8) An videas A. 9) AB: nosce. 10) BB2CDE; A: scire quod nos. III § 2. 1, 37-38. |
